Η Γνωστική Αναλυτική Ψυχοθεραπεία είναι μια βραχεία, ατομική ψυχοθεραπεία που εστιάζει την προσοχή της στον τρόπο που δημιουργήθηκαν και διαιωνίστηκαν ρόλοι και συμπεριφορές που κατ’ αρχήν [στην παιδική και εφηβική ηλικία] ήταν προσαρμοστικές για το άτομο, αλλά στη συνέχεια [ενήλικη ζωή] έγιναν αναποτελεσματικές και δυσλειτουργικές με αποτέλεσμα να προκαλούν έντονη δυσφορία και ποικίλα σωματικά και ψυχολογικά συμπτώματα για τα οποία το άτομο ζητάει βοήθεια. 

Η ΓΑΨ αποτελείται από τέσσερεις έως εικοσιτέσσερεις συνεδρίες, συνήθως, όμως, οι συνεδρίες είναι δεκαέξι. Αυτό, όμως δεν αποκλείει την χρήση της σε πιο μακρόχρονες θεραπείες. Ιδρυτής της είναι ο Tony Ryle, Βρετανός ψυχοθεραπευτής με πλούσια γνώση και εμπειρία στην ψυχανάλυση και την γνωσιακή ψυχοθεραπεία. 

​​

• Η ΓΑΨ είναι γνωστική γιατί κάνει πλήρη χρήση της ικανότητας του ψυχοθεραπευόμενου να παρατηρεί και να σκέφτεται για τον εαυτό του, τις πεποιθήσεις του, τα συναισθήματα και την συμπεριφορά του. 

​

 

• Η ΓΑΨ είναι αναλυτική γιατί ασυνείδητοι, ανεπίγνωστοι παράγοντες εξερευνούνται και δουλεύονται στη θεραπεία και οι επιπτώσεις τους στην ζωή του ατόμου αναγνωρίζονται. Στο ίδιο πλαίσιο η μεταβιβαστική σχέση που αναπτύσσεται κατά την διάρκεια της θεραπείας κατανοείται και χρησιμοποιείται. 

 

• Η ΓΑΨ, τέλος, είναι ανοικτή στην έρευνα και αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της γιατί μόνο έτσι μπορεί να τεκμηριωθεί η χρησιμότητά της και να γίνει αποδεκτή σαν μια αποτελεσματική ψυχοθεραπευτική μέθοδος. 

 
 
  

Οι κύριες θεωρητικές πηγές της ΓΑΨ

 

Το μοντέλο της διαδικαστικής αλληλουχίας [procedural sequence model]: Η ανθρώπινη στοχοκατευθυνόμενη συμπεριφορά χαρακτηρίζεται από την ενεργοποίηση διαδικασιών [procedures] οι οποίες αποτελούν αλληλουχία ψυχικών και συμπεριφερικών διεργασιών που ξεδιπλώνονται στην επιδίωξη ενός στόχου, κυρίως λειτουργούν έξω από την συνείδηση του ατόμου και έχουν την τάση να επαναλαμβάνονται. Οι διαδικασίες είναι ιεραρχικά οργανωμένες σε κατώτερης και ανώτερης τάξης διαδικασίες.

Η θεωρία των αντικειμενοτρόπων σχέσεων [object relation theory]: Το παιδί, ολοκληρώνοντας την πρώιμη αλληλεπίδρασή του με την μητέρα, εσωτερικεύει και τους δύο πόλους των αμοιβαίων διαδικασιών ρόλου [reciprocal role procedures], δηλαδή τον δικό του και αυτόν της μητέρας. Οι διαδικασίες αυτές ενεργοποιούνται στο μέλλον στις σχέσεις του με τους άλλους και τον εαυτό του [διαδικασίες αυτοφροντίδας].

Η θεωρία της δραστηριότητας [activity theory] του Vygotsky: Η ψυχοθεραπεία παρομοιάζεται με την πρώιμη διεργασία μάθησης ανάμεσα στον γονιό και το παιδί. Υποστηρίζεται η κοινωνική διαμόρφωση του πνεύματος, τα ψυχοθεραπευτικά εργαλεία παραλληλίζονται με τα σημεία [signs] που αποτελούν προλεκτικά στοιχεία της επικοινωνίας του ενήλικα με το παιδί και δίνεται έμφαση στην εσωτερίκευση [internalization] που αποτελεί τον τρόπο με τον οποίο η διαπροσωπική επικοινωνία μεταμορφώνεται σε εσωτερικό «λόγο» που είναι κύριο συστατικό της ενσυνείδητης σκέψης. 
 
 
  

Περιγραφή του βασικού κορμού της θεραπείας

Η συνεδρία της εκτίμησης: 

Αυτή προηγείται της κυρίως θεραπείας. Μέσω αυτής επιδιώκεται η διερεύνηση των προβλημάτων, η αναζήτηση πιθανών παραγόντων κινδύνου και η λήψη της απόφασης του κατά πόσο ο ασθενής είναι κατάλληλος για την ΓΑΨ. Εφόσον δεν υπάρχει μείζων αντένδειξη θα «συναφθεί» το θεραπευτικό συμβόλαιο και ο θεραπευτής θα δώσει στον θεραπευόμενο να συμπληρώσει στο σπίτι τον φάκελο ψυχοθεραπείας [psychotherapy file].  

Οι συνεδρίες της αναδιαμόρφωσης [reformulation]: 

Είναι οι τέσσερεις πρώτες συνεδρίες που εστιάζονται στη συλλογή πληροφοριών σχετικών με την υιοθέτηση και την  ενεργοποίηση των αμοιβαίων διαδικασιών ρόλου και στην περιγραφή των δυσλειτουργικών συμπεριφορών με την μορφή παγίδων [traps], διλημμάτων [dilemmas] και εμπλοκών [snags]. Στην τέταρτη, συνήθως, συνεδρία ο θεραπευτής θα προσφέρει μια γραπτή περιγραφή των παραπάνω στο γράμμα της αναδιαμόρφωσης και θα προτείνει τα προβλήματα στόχους [target problems] πάνω στα οποία θα εστιασθεί η θεραπεία. Παράλληλα, ή συνηθέστερα λίγο αργότερα, θα φτιάξει την διαγραμματική αναδιαμόρφωση, ένα διάγραμμα που σχηματοποιεί τα παραπάνω. Αυτά τα δύο εργαλεία θα πρέπει να δουλευτούν από κοινού, σε συνεργατικό πνεύμα, με τον θεραπευόμενο και όταν οριστικοποιηθούν θα αποτελέσουν τα βασικά ψυχοθεραπευτικά μέσα για το υπόλοιπο της θεραπείας. 

Οι κυρίως θεραπευτικές συνεδρίες: 

Αυτές είναι οι συνεδρίες 5-12 και αποτελούν τις συνεδρίες μέσω των οποίων επιδιώκεται η αναγνώριση και η τροποποίηση των δυσλειτουργικών αμοιβαίων διαδικασιών ρόλου και διαδικαστικών συμπεριφορών. Για τον σκοπό αυτό χρησιμοποιούνται όλα τα πρόσφορα μέσα. Η κατανόηση των μεταβιβαστικών και αντιμεταβιβαστικών συναισθημάτων και συμπεριφορών, η χρήση των κλιμάκων βαθμολόγησης, η δουλειά στο σπίτι όπως το γράψιμο ημερολογίου και ανεπίδοτων γραμμάτων, απλές συμπεριφερικές ασκήσεις και εκμάθηση τεχνικών χαλάρωσης και διαλογισμού, η ανάκληση και ενσωμάτωση επώδυνων αναμνήσεων και συναισθημάτων, κλπ. 

Οι συνεδρίες του τέλους:

Είναι οι τέσσερεις  τελευταίες συνεδρίες. Ασχολούνται κυρίως με τον τερματισμό της θεραπείας και πως αυτός μπορεί να επηρεάσει τον θεραπευόμενο. Στην τελευταία 16η συνεδρία δίνεται το αποχαιρετιστήριο γράμμα [goodbye letter] που γράφει ο θεραπευτής κάνοντας μια ανασκόπηση όλων όσων συνέβησαν κατά την διάρκεια της θεραπείας  και του τι προσδοκάται στο μέλλον. Αντίστοιχο γράμμα επιδιώκεται να γραφτεί και από τον θεραπευόμενο. 
 
 
  

Οι ενδείξεις της ΓΑΨ

  
Η Γνωστική Αναλυτική Ψυχοθεραπεία είναι μια οικονομική σε χρήμα και χρόνο θεραπεία με εφαρμογή σε ένα ευρύ φάσμα ψυχιατρικών διαγνωστικών κατηγοριών και προβλημάτων, όπως είναι οι αγχώδεις και καταθλιπτικές διαταραχές, οι διαταραχές στην πρόσληψη τροφής, η κατάχρηση ουσιών κλπ. 

Πολύ ενθαρρυντικά αποτελέσματα έχει στα άτομα με οριακή διαταραχή προσωπικότητας όπου το μοντέλο των πολλαπλών καταστάσεων εαυτού και η αποτύπωσή του στο διάγραμμα με την μορφή των περισσότερων της μιας πυρηνικών καταστάσεων αποκαθιστά από πολύ νωρίς την θεραπευτική συμμαχία και μειώνει σημαντικά τον αριθμό των πρόωρων διακοπών της θεραπείας. 

Τέλος, τελευταία έχουν γίνει δειλά βήματα στην χρήση της ΓΑΨ σε ψυχωτικούς ασθενείς και στο προσωπικό που ασχολείται με αυτούς.